Το Δάφνις και Χλόη είναι βουβή ταινία του 1931 βασισμένη στο ομώνυμο ειδύλλιο του Λόγγου (3ος αι π.Χ) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Ορέστη Λάσκου. Σημείωσε τεράστια εισπρακτική επιτυχία όταν πρωτοπαίχτηκε στους κινηματογράφους.
Οι άγνωστες πτυχές της ταινίας, “Δάφνις και Χλόη”
-Η ταινία εκείνη την εποχή ήταν πρωτοποριακή για την ποιητικότητα της αλλά και για τα γυμνά σώματα που κατέγραψε στην οθόνη, με αποτέλεσμα να περάσει στην ιστορία ως η πρώτη ταινία που έδειξε γυμνά σώματα στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Παρόλο που οι γυμνές σκηνές της ταινίας έμοιαζαν βγαλμένες από πίνακες ζωγραφικής και ήταν εντελώς αθώες, υπήρξαν αρκετοί που σκανδαλίστηκαν χαρακτηρίζοντας την ως “πορνογράφημα”. Σήμερα θεωρείται μια από τις πιο καλλιτεχνικές ταινίες του προπολεμικού παγκόσμιου κινηματογράφου.
-Εξερευνώντας το κλίμα εκείνης της εποχής θα σταθούμε σε ένα γεγονός που συνέβη το 1935.
Όταν προβλήθηκε η ταινία “Έκσταση”, που πρόβαλε γυμνή την Χέντι Λαμάρ, οι θεατές έσπασαν την τζαμαρία του κινηματογράφου Παλλάς!
-Ο Έλληνας Λόγγος ήταν αρχαίος συγγραφέας και ένας από τους πρώτους μυθιστοριογράφους του κόσμου. Έζησε στη Ρωμαϊκή εποχή στις αρχές του 3ου αιώνα μ.Χ. Για τη ζωή του δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα. Πιθανολογείται ότι καταγόταν από το νησί της Λέσβου και δεν είναι το πραγματικό του όνομα αυτό αλλά προήλθε από παρερμηνεία της τελευταίας φράσης του χειρόγραφου βιβλίου του “Λεσβιακῶν ἐρωτικῶν λόγοι”. Το βουκολικό μυθιστόρημά του “Δάφνις και Χλόη”, που αναφέρεται και με τον τίτλο “Λόγγου ποιμενικών περί Δάφνιν και Χλόην”, είναι το μοναδικό σωζόμενο έργο του, είναι σε πλήρη μορφή και αποτελείται από τέσσερις τόμους.
-Ο Ορέστης Λάσκος στις αρχές του 193Ο είχε δημιουργήσει, μαζί με τον Τάσο Μελετόπουλο και άλλους νέους, την εταιρία Άστρο Φιλμ. Ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση με σκοπό την παραγωγή ελληνικών ταινιών αλλά και την εκμετάλλευση ξένων ταινιών. Είχε προηγηθεί η ενασχόληση του ως ηθοποιού και σεναριογράφου ενώ η καλλιτεχνική του φλέβα είχε φανερωθεί από την ηλικία των 13 ετών, μέσω της συγγραφής ποιημάτων.
-Η ταινία “Δάφνις και Χλόη” είναι η πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε ο Ορέστης Λάσκος σε ηλικία μόλις 23 ετών! Εκείνα τα χρόνια υπήρξε έντονο ενδιαφέρον για θέματα που αφορούσαν την αρχαιότητα. Το 1927 στο Παναθηναϊκό στάδιο η Μαρίκα Κοτοπούλη αποθεώνεται ως Εκάβη, παραστάσεις αρχαίου δράματος ανεβαίνουν από τον Βασίλη Ρώτα και άλλους συλλόγους, η εποχή των Σικελιανών είναι έντονη με την επιτυχημένη οργάνωση των Δελφικών χορών του 1927 και 193Ο. Στους κύκλους των διανοούμενων και των καλλιτεχνών αυτή η θεματολογία συζητιέται διαρκώς και αναπόφευκτα ο Λάσκος και οι συνεργάτες του αποφασίζουν να ασχοληθούν με αυτό το θέμα στην πρώτη τους ταινία.
-Το καλοκαίρι οι δημοσιεύσεις στον τύπο έγραφαν πως η προετοιμασία για την ταινία έχει ξεκινήσει με το κόστος της παραγωγής να ανέρχεται στις 500.000 δραχμές με στόχο τα γυρίσματα να διαρκέσουν 15 ημέρες. Στις 5 Οκτωβρίου το συνεργείο και οι ηθοποιοί φτάνοντας στη Μυτιλήνη, αναζητούν αμέσως το κατάλληλο μέρος για τα γυρίσματα. Καταλήγουν στην Αγιάσσο, όπου εκεί, η ταινία γυρίζεται με φυσικό ντεκόρ τα ονειρώδη τοπία της. Από τον περίφημο Άι Δημήτρη, την κατάφυτη από καστανιές και δέντρα τοποθεσία “Καδή Βρύση”, τα βουνά του χωριού Μπουρό, τις χαράδρες της Μεγάλης Λίμνης, την Καρήνη, τον καταπράσινο κάμπο Ίππειους, μέχρι τις γύρω τοποθεσίες του κόλπου Γέρας.
-Στην εφημερίδα, “Ταχυδρόμος” της Μυτιλήνης, το 1929, η ταινία διαφημίστηκε ως εξής:
“Ένα ερωτικό μυθιστόρημα Λεσβιακής υποθέσεως, γραμμένο πριν από 1700 χρόνια. Ένα έργο περιεργότατο. Ένα αριστούργημα των αιώνων που είναι ντροπή να υπάρχει κάτοικος της Λέσβου που να μην το ξέρει και να μην το χάρηκε”.
-Την ημέρα γυρίζουν τις σκηνές ενώ τη νύχτα ξεφαντώνουν στην ταβέρνα του ξενοδοχείου. Οι άντρες του χωριού είναι κατενθουσιασμένοι με την παρουσία του θιάσου σε αντίθεση με τις γυναίκες του χωριού που συζητούν σοκαρισμένες για τις θεατρίνες που τριγυρνούσαν βαμμένες και ελαφρά ντυμένες, φοβούμενες ότι θα ξελογιάσουν τους άντρες.
-Δεν έλειψαν και κάποιες δυσκολίες και απρόοπτα, ενδεικτικά της πρωτόγονης εκείνης φάσης του ελληνικού σινεμά. Σε μια σκηνή φλας μπακ ο βοσκός βρίσκει το εγκαταλελειμμένο μωρό Δάφνι να βυζαίνει μια γίδα. Πώς θα βυζαίνει όμως τη γίδα ακίνδυνα στο γύρισμα ένα μωρό; Με χίλιες δυο δυσκολίες και χωρίς κοντινή λήψη, έδεσαν σχοινιά στα πόδια της γίδας, τα οποία δύο
άνδρες εκτός πλάνου, τραβούσαν πανικόβλητοι προκειμένου η γίδα να μην ποδοπατήσει το αληθινό μωρό που είχαν τοποθετήσει από κάτω της.
-Την ημέρα που γυρίστηκε το γυμνό της Ματλή, άγνωστο πώς, το έμαθαν όλοι οι άντρες της Αγιάσου και ανέβηκαν στα γύρω υψώματα και πίσω από θάμνους για να παρακολουθήσουν το γύρισμα. Στην προσπάθεια τους να έρθουν όλο και πιο κοντά κατρακυλούσαν πέτρες που έκαναν θόρυβο και κατέληγαν στα πόδια του συνεργείου που βρισκόταν κοντά στον καταρράκτη. Ο Λάσκος σε έξαλλη κατάσταση έβριζε τους ντόπιους και προέτρεπε τους οπερατέρ να γυρίσουν γρήγορα τη σκηνή που πραγματοποιήθηκε τελικά με μια μοναδική λήψη.
-Στις 23 Οκτωβρίου, μια ημέρα πριν αναχωρήσουν από το νησί, παρουσιάζουν μια παράσταση στο χειμερινό κινηματογράφο, “Πάνθεον” της Μυτιλήνης. Ο Λάσκος διαβάζει ποιήματα, η Λούση Ματλή χορεύει τσιγγάνικους και σπανιόλικους χορούς, η Κορίνα Χατζημιχαλάκη τραγουδά ταγκό, ο Κίμων Σπαθόπουλος ο “Έλληνας Σαρλώ” εμφανίζεται σε κωμικά νούμερα και στο τέλος παρουσιάζουν μια σκηνή από την ταινία. Οι τοπικές εφημερίδες διαφήμιζαν το γεγονός και παρότρυναν τον κόσμο να δει την παράσταση των συντελεστών της ταινίας, που θα αποτελέσει την καλύτερη διαφήμιση για το νησί τους.
-Στις 25 Οκτωβρίου, οι εφημερίδες σε άρθρα τους με τίτλο “ο κατακαημένος ο Λόγγος!” έκριναν πολύ αυστηρά και σχολίασαν με τα χειρότερα λόγια, τόσο την παράσταση όσο και τη γενικότερη παρουσία τους στο νησί. Θεωρούσαν ότι έστησαν μια παράσταση “αρπαχτή”, για να καλύψουν κάποια έξοδα τους, και πως τα ήθη των Αθηναίων ήταν περισσότερο προκλητικά από όσο άντεχαν οι κάτοικοι των χωριών του νησιού.
-Τα γυρίσματα ολοκληρώθηκαν μέσα Νοεμβρίου με τη μοναδική σκηνή που γυρίστηκε εκτός Λέσβου και πραγματοποιήθηκε στη Λίμνη της Βουλιαγμένης. Πρόκειται για τη σκηνή με τις νύμφες. Και εκεί όμως δεν έλειψαν τα απρόοπτα. Σε άρθρο της η εφημερίδα “Βραδυνή” χαρακτηρίζει ως “Κινηματογραφική ψυχρολουσία” την είδηση πως κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων στη Βουλιαγμένη, οι Λάσκος, Μελετόπουλος και Μεραβίδης έπεσαν κατά λάθος στο νερό με αποτέλεσμα να καταστραφούν οι λήψεις.
-Ο Ορέστης Λάσκος έχει κάποιες πρωτιές με την ταινία αυτή. Κινεί το φακό κατά τη λήψη, όταν συνηθιζόταν να μένει σταθερός την εποχή εκείνη. Χρησιμοποιεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα, μέσω του Δημήτρη Μεραβίδη που έχει τη διεύθυνση φωτογραφίας, το παγχρωματικό φιλμ, το οποίο δίνει πολλές αποχρώσεις του γκρίζου, σε αντίθεση με το ορθοχρωματικό που έδινε απόχρωση άσπρο-μαύρο σκέτο. Επίσης για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν ερασιτέχνες για να παίξουν πρωταγωνιστικούς ρόλους. Ο Απόλλων Μαρσύας και η Λούση Ματλή παρουσιάστηκαν από την παραγωγή ως “νέοι αρχαιοελληνικής κατατομής”.
-Ο Ορέστης Λάσκος, σύμφωνα με τα λεγόμενα του, μελέτησε την έκφραση του κάλλους στην αρχαιότητα μέσα από βιβλιογραφία και έψαξε πολύ για να βρει τα κατάλληλα πρόσωπα. Η επιλογή έγινε σύμφωνα με ό,τι θεωρούνταν πως ήταν κοντά στα αρχαία πρότυπα ομορφιάς. Τον Δάφνι τον βρήκε στο πρόσωπο του Έντισον Βήχου, ανακαλύπτοντας τον χωμένο στα καθίσματα στη “Μάντρα του Αττίκ”.
-Ο Ορέστης Λάσκος μετονόμασε τον Έντισον Βήχο σε Απόλλων Μαρσύα, επινοώντας το ψευδώνυμο αυτό για να δώσει μια μυθολογική υπόσταση στον ηθοποιό, αντίστοιχη του μυθιστορήματος.
-Στο μυθιστόρημα η παρουσία της μουσικής είναι έντονη. Σε πολλά επεισόδια το αντικείμενο-κλειδί είναι η φλογέρα. Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Σάτυρος Μαρσύας ήταν τόσο επιδέξιος στη φλογέρα που καυχιόταν πως ξεπερνούσε τον Απόλλωνα και έτσι κάλεσε τον θεό σε αγώνα. Η μουσική και η φλογέρα είναι το αγαπημένο καταφύγιο του Δάφνι πριν ανακαλύψει τον έρωτα του για τη Χλόη.
-Το ψευδώνυμο του πρωταγωνιστή παραπέμπει σε αυτό το μυθολογικό επεισόδιο και αποτυπώνει και την πολυδιαφημιζόμενη ομορφιά του Βήχου. Το άβολο όνομα και επίθετο αντικαθιστώνται από ένα πολύ εύηχο και συμβολικό ψευδώνυμο που λειτούργησε πολύ επιτυχημένα. Ο Λάσκος είχε τη συνήθεια να βρίσκει ψευδώνυμα και ξαναβάφτισε αργότερα πολλούς ανθρώπους του θεάματος.
-Ο Βήχος έλειψε για τα γυρίσματα στην Λέσβο λέγοντας στους γονείς του πως πάει εκδρομή με τους προσκόπους. Το ανακάλυψαν μια εβδομάδα πριν την προβολή της ταινίας όταν ξεκίνησε η διαφήμιση για την προώθηση της. Τότε ο πατέρας έσπασε την τζαμαρία του κινηματογράφου Αττικόν και κατέβασε τις φωτογραφίες του γιου του φωνάζοντας στον σκηνοθέτη πως ρεζίλεψε και κατέστρεψε τον γιο του.
-Η Λούση Ματλή γεννήθηκε στο Σικάγο το 1914 και ήταν κόρη του γενικού πρόξενου της Ελλάδος. Τον Οκτώβριο του 1925 θα έρθει για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ήταν ξανθιά, με γαλανά μάτια και κανονικό ύψος. Σπούδασε χορεύτρια αρχαϊκών χορών και το 1929 κάνει την πρώτη της δημόσια εμφάνιση χορεύοντας στη γιορτή στα Ελευσίνεια μυστήρια. Εκεί την είδε ο Λάσκος και όταν γνωρίστηκαν της ανέφερε πως θα την έχει υπόψιν του για κάποια ταινία. Πέρασαν λίγοι μήνες, όταν η Ματλή κατεβαίνοντας την Πανεπιστημίου, την σταμάτησε ο Λάσκος που έτρωγε σε ένα εστιατόριο έξω στον δρόμο και της ζήτησε να παίξει στην ταινία του. Εκείνη αφού πήρε την έγκριση από τους γονείς της αποδέχτηκε την πρόταση και χρίστηκε πρωταγωνίστρια.
-Πώς όμως ο Ορέστης Λάσκος έπεισε τους ηθοποιούς να γδυθούν μπροστά στο φακό;
“Στην Λούση ανέφερα πως οι αρχαίοι το γυμνό το είχαν για ομορφιά, δεν είχε καμία χυδαιότητα η προστυχιά. Άλλωστε όλα τα αγάλματα είναι γυμνά. Ένα φραπ θα κάνεις και θα μείνεις γυμνή τίποτε δεν είναι. Είχε βέβαια και το ψώνιο μέσα της λόγω και του ότι ήταν χορεύτρια κλασικού χορού, είχε το κορμί δηλαδή. Για 15 ολόκληρες μέρες την έψηνα γα να γδυθεί και τελικά το κατάφερα”.
-Τον Βήχο τον έπεισε λέγοντας του “Καλά εδώ το έκανε η γυναίκα και εσύ δεν μπορείς να πετάξεις τα ρούχα σου; Κανείς δεν θα πει τίποτε θα γυρίσεις στο πλάι και θα φανεί το καλλίγραμμο κορμί σου. Τελικά γύρισε μπροστά στο φακό και κράτησα τη σκηνή”.
-Η πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 02 Φεβρουαρίου 1931 στον κινηματογράφο Αττικόν. Πριν από την προβολή της ταινίας η Λουκία Ματλή, εμφανίστηκε στη σκηνή και χόρεψε αρχαίους ελληνικούς χορούς κάτι που επανέλαβε και στα διαλείμματα των πρώτων προβολών της ταινίας στο “Αττικόν”. Η πρεμιέρα είχε επιτυχία και μια καταχώριση την επόμενη ημέρα σε εφημερίδα συμβούλευε το κοινό να προσέρχεται νωρίτερα προς αποφυγή συνωστισμού.
-Αξίζει να σημειωθεί πως η ταινία προβλήθηκε σε μια ιστορική συγκυρία για τον κινηματογράφο παγκοσμίως, καθώς μόλις τότε είχαν ξεκινήσει να προβάλλονται οι πρώτες ομιλούσες ταινίες.
-Η ταινία θα ξεκινήσει την πορεία της προβολής της σε ολόκληρη την χώρα για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Σε ορισμένες πόλεις, όπως στην Καβάλα, η ταινία κρίθηκε “ακατάλληλος διά δεσποινίδας και παιδιά”, επειδή περιείχε κάποιες “ελευθεριάζουσες σκηνές”.
-Στην Τρίπολη μια μαθήτρια βούτηξε μια αφίσα του Απόλλωνα Μαρσύα και την έκρυψε στο τετράδιο της!
Στα Χανιά, διαφημίστηκε ιδιαίτερα η συμμετοχή της χανιώτισσας, Κορίνας Χατζημιχελάκη.
-Η αναγνώριση και η επιτυχία της ταινίας θα έρθει αργότερα αλλά και από το εξωτερικό. Αν και βωβή, η ταινία είχε προβληθεί με μεγάλη επιτυχία στις χώρες Πολωνία, Ρουμανία, Γερμανία και Αμερική. Δυο χρόνια μετά τον πόλεμο ο Λάσκος θα προσθέσει ήχο και θα κυκλοφορήσει και μια ομιλούσα εκδοχή της ταινίας.
-Το 1992 η τεχνική υπηρεσία της Ταινιοθήκης της Ελλάδος ολοκλήρωσε την αποκατάσταση της ταινίας του 1931, με την επίβλεψη και τη συνεργασία του ίδιου του Ορέστη Λάσκου που προσπάθησε να “θυμηθεί” την ταινία καρέ-καρέ, αλλά και να ανασυνθέσει τους αυθεντικούς μεσότιτλους, αντικαθιστώντας έτσι τα ηχητικά μέρη με ομιλία.
