H δεκαετία του 1950 αποτέλεσε μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδο για τον ελληνικό κινηματογράφο, παρά την έλλειψη τεχνικών μέσων και φυσικά, κονδυλίων. Ωστόσο ήταν η εποχή που οι έλληνες σεναριογράφοι και θεατρικοί συγγραφείς έδωσαν σπουδαία δείγματα της δουλειάς τους, τα περισότερα εκ των οποίων έμειναν στην ιστορία. Μια από αυτές τις ταινίες ήταν και το έργο «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο», που γυρίστηκε το 1955, σε παραγωγή Φίνος Φίλμ. Η ταινία αποτέλεσε ίσως το σημαντικότερο μέχρι εκείνη τη στιγμή δείγμα γραφής του Αλέκου Σακελλάριου, με το οποίο ο σπουδαίος αυτός έλληνας συγγραφέας και σεναριογράφος καθιερώθηκε όχι απλά ως ένας καλός σεναριογράφος, αλλά ως κορυφαίος άνθρωπος του ελληνικού κινηματογράφου.
Η ταινία «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιμο» ήταν μια κλασική ηθογραφία της ελληνικής κοινωνίας, που πάσχιζε εκείνα τα χρόνια να σταθεί στα πόδια της, να αφήσει πίσω της το καταστροφικό παρελθόν και να προχωρήσει μπροστά. Σημαντικό μερίδιο στην επιτυχία της ταινίας είχε σαφέστατα και η σπουδαία μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Μάλιστα η ταινία αυτή αποτέλεσε την πρώτη συνεργασία του Χατζιδάκι με τον Σακελλάριο και όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος, η χημεία τους ήταν πολύ καλή. Κι αυτό διότι από αυτήν προέκυψαν σπουδαία τραγούδια, τα οποία ακόμα και σήμερα διατηρούν αναλλοίωτη την επιρροή τους. Τραγούδια, όπως το «Γαρίφαλο στ’ αυτί» και το «Είμαι άνδρας και το κέφι μου θα κάνω».
Παρά την επιτυχία των τραγουδιών αυτών ωστόσο, οι αυθεντικές εκτελέσεις που ακούγονταν στην ταινία, δεν κυκλοφόρησαν ποτέ σε δίσκο. Τα τραγούδια αυτά τα ερμήνευσαν στη συνέχεια άλλοι τραγουδιστές, σε δικούς τους δίσκους.
Η ταινία έκοψε στην πρώτη προβολή της στην Αθήνα 126.530 εισιτήρια και σε αυτή πρωταγωνιστούσαν δύο θρύλοι του ελληνικού θεάτρου: Ο Βασίλης Αυλωνίτης και ο Μίμης Φωτόπουλος, στις καλύτερές τους στιγμές. Μάλιστα, ο Φίνος δεν ήθελε για το ρόλο του πρωταγωνιστή τον Αυλωνίτη, διότι θεωρούσε ότι μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε παίξει σε ταινίες δεύτερης διαλογής. Ο Σακελλάριος ωστόσο επέμεινε και έπεισε τον Φίνο.
Ο Φίνος όμως δεν ήθελε ούτε την Τζένη Καρέζη, η οποία στην ταινία αυτή έκανε την πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση.
Κι εδώ όμως ο Σακελλάριος «πήρε πάνω του» το θέμα και κατάφερε τον Φίνο να βάλει και την Καρέζη στο καστ, με τα γνωστά θεαματικά αποτελέσματα.
Η επιτυχία της ταινίας ήταν μεγάλη κι αυτό οδήγησε τους δημιουργούς της να γυρίσουν και τη συνέχειά της, δύο χρόνια αργότερα, με τους ίδιους πρωταγωνιστές και με τον τίτλο «Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο».
