Για να λέμε την αλήθεια, βλέπουμε συνέχεια τον Λευκό Πύργο στην Θεσσαλονίκη, τον χαζεύουμε, τον φωτογραφίζουμε, έχουμε μπει μέσα και ανεβήκαμε πάνω…. αλλά την ιστορία του την ξέρουμε; Εγώ όχι. Έφτιαχνα που λέτε κάτι αρχεία με φωτογραφίες μου και τον χάζευα, μέχρι που λέω: Τι ήταν αυτός ο Πύργος; Μέρος ενός κάστρου, φυλάκιο, παρατηρητήριο; Κι’ έτσι μπήκα στην διαδικασία να ψάξω και να μάθω.
Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης λοιπόν είναι οχυρωματικό έργο οθωμανικής κατασκευής του 15ου αιώνα, που πιθανά ανεγέρθηκε κάπου μεταξύ 1450- 1470 και είναι ό,τι έχει απομείνει από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης. Αυτός ο πύργος έτσι όπως τον βλέπουμε σήμερα χτίστηκε στην θέση ενός αντίστοιχου από τα Βυζαντινά χρόνια (του 12ου αιώνα), για να χρησιμοποιηθεί αρχικά ως κατάλυμα φρουράς Γενιτσάρων και κατόπιν σαν φυλακή θανατοποινιτών. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και είναι ένα από πιο γνωστά κτίσματα-σύμβολα πόλεων στην Ελλάδα. Έχει 6 ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο.
Στην αρχή ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, η οποία υπήρχε στην είσοδό της εξωτερικής μάντρας (τώρα δεν υπάρχει) και η οποία μάλλον αναφερόταν στη χρονολογία κατασκευής της μάντρας. Από τον 17ο αιώνα και μετά ονομαζόταν ανεπίσημα Φρούριο της Καλαμαριάς (Kelemeriye Kal’asi) ή Πύργος των Γενιτσάρων. Μετά την διάλυση του τάγματος των Γενίτσαρων το 1826 αποκτά το όνομα Kanli-Kule, δηλαδή Πύργος του Αίματος λόγω των σφαγών των Γενιτσάρων.
Το όνομα διατηρείται και μετά το 1826 λόγω της λειτουργίας του ως φυλακή μελλοθανάτων και τόπο βασανιστηρίων, οι οποίοι συχνά εκτελούνταν από τους Γενιτσάρους γεμίζοντας με αίμα τους τοίχους. Το σύγχρονο όνομά του το πήρε όταν ένας εβραίος κατάδικος, ο Nathan Guidili, τον ασβέστωσε με αντάλλαγμα την ελευθερία του, το 1891. Μέχρι το 1912 ο χριστιανικός πληθυσμός συνεχίζει να τον αναφέρει Kanli-Kule, ενώ ο εβραϊκός υιοθετεί το Torre Blanca, που υιοθετούν και οι τούρκοι ως Beyaz-Kule, δηλαδή Λευκός Πύργος.
Η χρονολόγηση της μετονομασίας του έχει τροποποιηθεί με βάση τα βρετανικά έγγραφα που δημοσίευσε ο Βασίλης Κ. Γούναρης. Το 1883 ο Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ Β έτυχε να διαβάσει κάποια έγγραφα από τη Θεσσαλονίκη και το μάτι του έπεσε στην ονομασία “Πύργος του Αίματος”. Ο Σουλτάνος τηλεγράφησε αμέσως στον Νομάρχη, διατάζοντάς τον να ονομάζει στο εξής τον πύργο “Λευκό” και να απαγορεύσει – με την απειλή μάλιστα ποινής- την ονομασία, Ο πύργος του αίματος. Σύμφωνα με την εντολή ο Πύργος ασπρίστηκε και μέσα σε ένα χρόνο, όπως γράφει ο Blunt, δηλαδή εντός του 1884, η νέα ονομασία είχε επικρατήσει πλήρως.
Διαβάστε επίσης
Βίλα Μαργαρίτα: Το παραμυθένιο κάστρο της Αθήνας
Κατά την Τουρκοκρατία έγιναν προσθήκες και τροποποιήσεις στα τείχη της πόλης, στις οποίες εντάσσεται και ο Λευκός Πύργος. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε, στη θέση προϋπάρχοντος βυζαντινού πύργου, ο οποίος συνέδεε το ανατολικό τμήμα της οχύρωσης της Θεσσαλονίκης, με το θαλάσσιο. Παλιότερα πιστευόταν πως ήταν έργο των Βενετών αλλά αυτό έχει πια απορριφθεί από τη σύγχρονη ιστοριογραφία. Κατά μία εκδοχή, η χρονολογία κατασκευής του μνημείου τοποθετείται περί το 1450-1470, λίγο μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1430) και πρόκειται για ένα από τα πιο αρχικά δείγματα οθωμανικής οχυρωματικής που λαμβάνει υπόψη της το πυροβολικό.
Γύρω από τον πύργο υπήρχε χαμηλή οκταγωνική μάντρα με τρεις επίσης οκταγωνικούς πύργους, η οποία κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Η μάντρα αυτή χρησίμευε κυρίως για να προστατεύει τον Πύργο από τη φουρτουνιασμένη θάλασσα αλλά θεωρείται πιθανή η χρήση της και για την τοποθέτηση βαρέων πυροβόλων τα οποία θα έλεγχαν την ακτογραμμή και το λιμάνι.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Λευκός Πύργος στέγαζε το κέντρο διαβιβάσεων των Συμμάχων, ενώ το 1916 χρησιμοποίησαν έναν όροφό του για τη φύλαξη αρχαιοτήτων από αρχαιολογικές εργασίες στη ζώνη ευθύνης του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος. Καταλαβαίνετε λοιπόν, ο,τι βρήκαν στις αρχαιολογικές ανασκαφές το πήραν με συνοπτικές διαδικασίες στην Αγγλία. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, το μνημείο περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και έως το 1983 φιλοξένησε την αεράμυνα της πόλης, το εργαστήριο Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου και συστήματα Ναυτοπροσκόπων [το είχαν κάπως σαν αποθήκη δηλαδή].
Από το 1983 έως το 1985 η Αρχαιολογική Υπηρεσία συντήρησε και αναστήλωσε το μνημείο και το διαμόρφωσε σε εκθεσιακό χώρο. Από το 1985 έως το 1994 λειτούργησε η μόνιμη έκθεση «Θεσσαλονίκη: Ιστορία και Τέχνη». Το 1994 άνοιξε το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και τα εκθέματα άρχισαν να μεταφέρονται σταδιακά σε αυτό. Σήμερα ο Λευκός Πύργος διοικητικά ανήκει στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και από το 2006 λειτουργεί μόνιμα ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης.
Είναι κυλινδρική κατασκευή με ύψος 33,9 μέτρα και διάμετρο 22,7 μέτρα. Έχει έξι ορόφους, οι οποίοι επικοινωνούν με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, το οποίο ελίσσεται κοχλιωτά και σε επαφή με τον εξωτερικό τοίχο. Με αυτό τον τρόπο, σε κάθε όροφο υπάρχει μια κεντρική κυκλική αίθουσα διαμέτρου 8,5 μέτρων, με την οποία επικοινωνούν μικρότερα τετράπλευρα δωμάτια, ανοιγμένα στο πάχος του εξωτερικού τοίχου. Ο 6ος όροφος έχει μόνο κεντρική αίθουσα και έξω από αυτήν ένα δώμα με θέα του τοπίου γύρω από τον πύργο. Η ύπαρξη τουαλετών, τζακιών και καπναγωγών δείχνει πως ο πύργος προοριζόταν όχι μόνο ως αμυντικό έργο αλλά και για στρατιωτικό κατάλυμα.
Ευχαριστούμε πολύ το Νίκο Μουρατίδη και το nikosonline.gr για την άδεια αναδημοσίευσης του άρθρου.
