Στα επόμενα χρόνια, η ανυπαρξία ρυθμίσεων για την προστασία του κινηματογράφου αλλά και η άστατη πολιτική κατάσταση της Ελλάδας οδήγησε σε κινηματογραφική κρίση. Η κρίση αυτή αντικατοπτρίστηκε και στο Φεστιβάλ.
Υποχρηματοδοτήσεις, φανατισμοί και απουσία καλλιτεχνικού κριτηρίου οδηγεί σε διασπάσεις και διαμάχες. Ταυτόχρονα ο Εξώστης Β κηρύττει πόλεμο προς κάθε κατεύθυνση εμφανίζοντας δείγματα γήρανσης και φανατισμού που συμβαδίζουν παράλληλα με την διάθεσή του για αλλαγή. Αποκορύφωμα της δράσης του, η κρέμαση ενός σκιάχτρου από το ταβάνι της αίθουσας του Ολύμπιον που συμβόλιζε το θανάτο του ελληνικού κινηματογράφου.
Έπειτα ακολουθούν διαδοχικές αλλαγές και παραιτήσεις προέδρων και μελών των επιτροπών, συζητήσεις όπου οι συντελεστές του φεστιβάλ εντοπίζουν πλήθος προβλημάτων και σιγά – σιγά οδηγούμαστε στην τομή του 1992, όπου το Φεστιβάλ μετονομάζεται σε Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με διεθνές διαγωνιστικό τμήμα και ελληνικό διαγωνιστικό τμήμα το οποίο και καταργείται μερικά χρόνια μετά. Το Ελληνικό Φεστιβάλ είναι και επισήμως πλέον νεκρό.
Το Διεθνές Φεστιβάλ και οι Κινηματογραφιστές της Ομίχλης
Την θέση του θεσμού που παραπαίει έρχεται να πάρει αυτό που θα εξελιχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ κινηματογράφου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής των Ανοιχτών Οριζόντων Δημήτρης Εϋπήδης στρέφει το βλέμμα του σε ανεξάρτητες ευρωπαϊκές και διεθνείς παραγωγές, νέους καλλιτέχνες και το φεστιβάλ πλημμυρίζει από πρωτοποριακές ταινίες και τελικά εισάγει μαζικά τέχνη στην Θεσσαλονίκη.
Σε επιστολή του προς το Φεστιβάλ το 1995 ο Κ. Κισλόφσκι αναφέρει «Καταφέρατε να ανακαλύψετε όλες τις ταινίες μου. Κανείς δεν το έκανε μέχρι σήμερα… Ο,τι μένει από την καρδιά μου είναι μαζί σας». Σταδιακά το φεστιβάλ πλαισιώνεται από πλήθος εκδηλώσεων και προσωπικοτήτων και στρέφεται στην ποιότητα. Ανοίγεται σε παραγωγούς και διανομείς. Θεσμοθετούνται τα βραβεία κοινού, εξαπλώνεται στις αποθήκες του λιμανιού, αρχίζουν τα αφιερώματα και το βαλκανικό τμήμα του Φεστιβάλ. Ο χαρακτήρας του πλέον έχει πάρει την σημερινή του μορφή.
Τα προβλήματα, όμως, του ελληνικού κινηματογράφου δεν έχουν λυθεί. Να τα υπενθυμίσουν έρχεται η κίνηση των Κινηματογραφιστών της Ομίχλης μια ομάδας νέων δημιουργών (που θυμίζουν τις αρχές του Εξώστη Β) που αποσχίζεται από την Εταιρία Ελλήνων Σκηνοθετών και η απειλή τους για μποϊκοτάζ (το οποίο και δεν πραγματοποιήθηκε) του φεστιβάλ το 2011 με αιτήματα προστασίας και χρηματοδότησης του ελληνικού σινεμά. Επιπλέον, η σπατάλη χρημάτων στην λαμπερή εποχή του φεστιβάλ (2000-2009) οδήγησε σε διαμαρτυρίες και χρέη ενώ πολλοί συζητάνε για παρασκελισμό των ελληνικών παραγωγών. Η πορεία δεν έχει έρθει στο τέλος της ακόμα.
Αντί Επιλόγου
Αυτό το κείμενο άρχισε με σκοπό μια σύντομη αναδρομή του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και κατέληξε σε ένα μάθημα ιστορίας, πολιτικής και τέχνης της Ελλάδος. Κάθε κεφάλαιο που αναφέρθηκε παραπάνω χρίζει μεγάλης ανάλυσης. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Το Φεστιβάλ το οποίο ξεκίνησε με σκοπό την αποκέντρωση, δηλαδή το περιορισμό την κυριαρχίας της Αθήνας στον κινηματογράφο εξελίχθηκε γρήγορα σε κύριο διαμορφωτή του μέλλοντος του ελληνικού κινηματογράφου αλλά και έναν κοινωνικό καθρέπτη όπου καθρεπτίζονταν οι πολιτικές τάσεις της εποχής.
Στους συντελεστές του, στους κριτικούς και στο κοινό του συναντούμε τους μεγαλύτερους διανοούμενους της ελληνικής ιστορίας. Το κοινό του φεστιβάλ αποτελούταν από τα πιο πρωτοποριακά πνεύματα της εποχής και οι συζητήσεις του φεστιβάλ καθόριζαν και δημιουργούσαν τα νέα ρεύματα του κινηματογράφου. Κάθε φεστιβάλ ήταν μια μικρή μάχη ενάντια στον περιορισμό της τέχνης και μια κραυγή απελευθέρωσης. Μια μικρή ζύμωση του πνεύματος.
Ο Ανδρέας Τύρος, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (ΠΕΚΚ) αναφέρθηκε σε παλαιότερες συζητήσεις του φεστιβάλ στις « μνήμες από τον «Εξώστη Β, στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, τις ηρωϊκές εκείνες μέρες του Φεστιβάλ με το νεανικό και ανήσυχο κοινό που καθιέρωνε ή κατακρήμνιζε μια ταινία και τις ζωηρές συζητήσεις να συνεχίζονται μέχρι τις πρωινές ώρες στο διπλανό καφενείο, το ιστορικό Ντορέ». Μια κατάσταση διαφορετική από σήμερα.
Μερικοί από εμάς, ρομαντικοί, νιώθουμε μια νοσταλγία για εκείνη την παθιασμένη περίοδο που όμως σήμερα έχει τελειώσει. Και ίσως ευτυχώς που έχει τελειώσει. Το Φεστιβάλ σήμερα έχει πετύχει πολλά που κάποτε προσπαθούσε. Ποιότητα, διεθνή αναγνώριση, προσφορά τέχνης στο κοινό της Θεσσαλονίκης και σχέσεις με τους καλύτερους σε παγκόσμιο επίπεδο καλλιτέχνες. Και έχει πετύχει σε κάτι που θεωρώ πολύ σημαντικό. Είναι κατά μια έννοια, διαφορετική ίσως των αιτημάτων του Εξώστη Β, Λαϊκό.
Είναι ένα Φεστιβάλ ανοικτό στην πόλη του το οποίο στηρίζεται από τους νέους της πόλης και όχι από μια καλλιτεχνική ελίτ. Έχει ανοίχθει στις αγορές και προωθεί τους νέους καλλιτέχνες με τα τμήματα AGORA, FORUMκαι CROSSROADS. Έχει σκοπό να είναι οικονομικά προσιτό από τους φοιτητές και την πλειονότητα του κόσμου της Θεσσαλονίκης σε αντίθεση παραδείγματος χάρη με το φεστιβάλ των Καννών που σκοπεύει σε μια ανώτερη καλλιτεχνική τάξη.
Όμως απέχει πολύ από το να είναι ιδανικό. Ο ελληνικός κινηματογράφος γνωρίζει μια νέα ακμή, ένα νέο ρεύμα καλλιτεχνών και παραγωγών. Η Θεσσαλονίκη έχει μείνει πολύ πίσω από την Αθήνα σήμερα σε ευκαιρίες και δυνατότητες για τους νέους δημιουργούς οι οποίοι στρέφονται ολοένα και περισσότερο σε ευρωπαϊκά φεστιβάλ καθώς το πολιτιστικό και κοινωνικό έδαφος της Ελλάδος είναι ανεπαρκές. Ένα μεγάλο κομμάτι της διοργάνωσης του ίδιου του Φεστιβάλ πραγματοποιείται σήμερα στην Αθήνα. Είναι κοινή παραδοχή πως η Ελλάδα δεν στηρίζει τους καλλιτέχνες της.
Το Φεστιβάλ όμως πρέπει να το κάνει. Ίσως σήμερα να είναι περισσότερο παθητικό και αποστασιοποιημένο από ότι θα έπρεπε. Ίσως να είναι απαραίτητο να αναβιώσουν οι πολύωρες συζητήσεις με την συμμετοχή των μεγαλύτερων Ελλήνων διανοούμενων. Να γίνει πιο οικείο, πιο οικογενειακό και λιγότερο απρόσωπο. Να είναι ένας χώρος αναφοράς όχι μόνο για προβολές αλλά και για ενεργή συμμετοχή του κοινού και των νέων δημιουργών στην διαμόρφωση της τέχνης.
Ένας χώρος ο οποίος να ανοίγει νέες ευκαιρίες και δρόμους, και να διδάσκει τους νέους σκηνοθέτες. Ίσως ένα νέο ελληνικό διαγωνιστικό τμήμα να συσπειρώσει ξανά τις καλλιτεχνικές δυνάμεις της χώρας. Και όλα αυτά να συμβαίνουν στην Θεσσαλονίκη, να πλαισιώνονται από τους ανθρώπους της και επιτέλους σιγά- σιγά αυτή η πόλη να γνωρίσει μια νέα καλλιτεχνική άνοιξη.
