Πόσο εύκολο είναι άραγε έστω και για τον πλέον έμπειρο κριτικό κινηματογράφου να απαντήσει στο ερώτημα «Ποια ήταν η σημαντικότερη ταινία στην καριέρα του Θανάση Βέγγου»;
«Καθόλου εύκολο» είναι η απάντηση. Διότι κάθε ταινία του Βέγγου, ακόμα και όσες δεν σημείωσαν εμπορική επιτυχία – και παραδόξως υπήρξαν πολλές τέτοιες -, είχε να προσφέρει και κάτι διαφορετικό στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου.
Αν επιμείνουμε ωστόσο στο ερώτημα, τότε η απάντηση που φαίνεται να κερδίζει είναι ότι η σημαντικότερη ταινία του ήταν αυτή που γύρισε το 1971, εν μέσω χούντας, με τον χαρακτηριστικότατο –όσο και αλληγορικό- τίτλο «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση». Επρόκειτο για μια καθαρά σατυρική ταινία, σε σκηνοθεσία και παραγωγή του Ντίνου Κατσουρίδη, η οποία μάλιστα τιμήθηκε με 3 βραβεία στο 12ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης:
Βραβείο Καλλιτεχνικής Ταινίας, Σεναρίου και α’ ανδρικού ρόλου. Ήταν ξεκάθαρο ότι μέσα από αυτή την ταινία, ο καταπιεσμένος ελληνικός λαός, εν μέσω της στυγνής δικτατορίας των συνταγματαρχών έβλεπε μια ιστορία που του θύμιζε τα δικά το βάσανα, αλλά και ένα Βέγγο σε έναν μοναδικό δραματικό ρόλο. Μια δραματικότητα που – πόσο παράδοξο αλήθεια – πήγαζε από τα ίδια τα κωμικά συστατικά της υποκριτικής του.
Η παρουσία της ταινίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης προκάλεσε πάταγο: Ο Βέγγος ανακηρύχθηκε στο πρόσωπο του Φεστιβάλ και μετά το τέλος της προβολής της ταινίας του, ενθουσιασμένοι θαυμαστές του τον σήκωσαν στα χέρια θριαμβευτικά και τον περιέφεραν έξω από την αίθουσα. Ήταν ολοφάνερο ότι κάτι άλλο έβλεπαν πίσω από την ερμηνεία του.
Κι αυτό δεν ήταν τίποτα άλλο από τα μηνύματα ελευθερίας και δημοκρατίας που πήγαζαν αβίαστα μέσα από την ταινία, τα οποία όμως η χούντα της λογοκρισίας δεν είχε το πνευματικό υπόβαθρο να τα αντιληφθεί.
Η υπόθεση της ταινίας διαδραματίζεται την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Ο Θανάσης Βέγγος είναι ένας εργάτης εργοστασίου, ο οποίος κοιτάει μόνο την δουλειά του και το πως θα εξοικονομήσει λίγο φαγητό. Αντίθετα η αδελφή του Φρόσω βοηθάει όσο μπορεί την αντίσταση κατά των Γερμανών.
Ο Θανάσης θα βρεθεί στο δικαστήριο υπερασπιζόμενος τον ταβερνιάρη της γειτονιάς Θόδωρο. Θα καταδικαστεί όμως ο ίδιος για ψευδορκία, σε είκοσι ημέρες φυλάκιση και θα βρεθεί στο ίδιο κελί με πατριώτες αντιστασιακούς. Ανάμεσά τους είναι και ο γνωστός Ιβάν. Όλοι μαζί αποφασίζουν και δραπετεύουν πλην του Θανάση, που μένει μόνος στο κελί. Όταν ο διοικητής ζητάει τον Ιβάν για ανάκριση, ο υπεύθυνος της φυλακής, έντρομος διαπιστώνει την απόδραση και στην θέση του Ιβάν παρουσιάζει τον Θανάση.
Είναι μοναδικός ο τρόπος που ο Βέγγος, με εκείνο το θλιμμένο βλέμμα και ύφος βιώνει τις δύσκολες καταστάσεις, καθηλώνοντας τον θεατή. Διότι στην ταινία αυτή, ο σπουδαίος αυτός ηθοποιός «παίζει» και με το βλέμμα του, και με τα μάτια του, και με τις κινήσεις των χεριών του, και με τις συσπάσεις του προσώπου του, με όλο του το είναι. Γι’ αυτό και το αποτέλεσμα είναι σχεδόν ανεπανάληπτο.
Η ταινία «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση» προβλήθηκε τη σεζόν 1971-1972 και έκοψε 640.471 εισιτήρια, «σπάζοντας» ταμεία και γεμίζοντας ασφυκτικά τους κινηματογράφους της χώρας. Φυσικό επακόλουθο, να έρθει πρώτη σε εισπράξεις τη σεζόν εκείνη, ανάμεσα σε 90 ταινίες.
Μαζί με τον Βέγγο, στην ταινία πρωταγωνιστούσαν οι Εφη Ροδίτη, Αντώνης Παπαδόπουλος, Καίτη Λαμπροπούλου, Νικήτας Πλατής, Κατερίνα Γώγου. Το σενάριο ήταν του Ντίνου Κατσουρίδη και του Ασημάκη Γιαλαμά, ενώ η μουσική του Μίμη Πλέσσα.
