Το 1952 ήταν μια σημαντική χρονιά για την ιστορία του ελληνικού life-style. Τρία χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, επικρατούσε μια φαινομενική ομαλότητα, ενώ άρχισε να εισβάλει το αμερικανικό πρότυπο σε διάφορες πτυχές της κοινωνικής ζωής. Καταλυτικός ήταν ο ρόλος των εφημερίδων, που αναλάμβαναν διάφορες εντυπωσιακές πρωτοβουλίες, κοινός τόπος των οποίων ήταν να δοθεί η επίφαση μιας εικονικής ευτυχίας και ανεμελιάς σε μια χώρα που υπέφερε από φτώχεια και πολιτική αστάθεια, ενώ δεν είχαν κλείσει καλά-καλά οι μνήμες του εμφυλίου.
Τη χρονιά εκείνη ξεκίνησαν αναβαθμισμένα τα ελληνικά καλλιστεία, τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά την τελευταία διοργάνωση, ενώ έγινε και μια απόπειρα να δοθούν τα πρώτα “ελληνικά Όσκαρ” με τη συμμετοχή του κοινού, τα οποία τελικά απονεμήθηκαν το Μάρτιο του 1953 με τη σύμπραξη και ειδικής επιτροπής, ώστε ν’ αποκτήσει περισσότερη αξιοπιστία ο θεσμός, που τελικά δεν ευδοκίμησε.
Η προκήρυξη του διαγωνισμού έγινε από το “Εμπρός” στις 13 Ιουλίου 1952 και δικαίωμα συμμετοχής είχαν όλοι οι αναγνώστες της εφημερίδας και γενικότερα όποιος επιθυμούσε να ψηφίσει αρκεί να ήταν άνω των 16 ετών. Να σημειωθεί ότι όλα τα δημοσιεύματα του “Εμπρός” σχετικά με τα “ελληνικά Όσκαρ” έφεραν την υπογραφή του Νίκου Φώσκολου, που συνεργαζόταν με την εφημερίδα στη στήλη των κινηματογραφικών ειδήσεων, πολλά χρόνια προτού ασχοληθεί και ο ίδιος με την έβδομη τέχνη τόσο ως σεναριογράφος, όσο και ως σκηνοθέτης.Οι κατηγορίες ήταν τέσσερις, οι βασικές: καλύτερη ταινία, καλύτερος σκηνοθέτης και καλύτεροι πρωταγωνιστές – ένας άνδρας και μία γυναίκα.
Υποψήφιες ήταν όλες οι ταινίες (με τους συντελεστές τους), που είχαν προβληθεί την προηγούμενη σαιζόν (1951-’52), δηλαδή οι εξής δεκατρείς:
1. “Νεκρή Πολιτεία” της Φίνος Φιλμ σε σκηνοθεσία Φρίξου Ηλιάδη με πρωταγωνιστές την Ειρήνη Παπά και τον Νίκο Τζόγια.
2. “”Αγνή του λιμανιού” της Φίνος Φιλμς σε σκηνοθεσία Γιώργου Τζαβέλλα με πρωταγωνιστές την Ελένη Χατζηαργύρη και τον Αλέκο Αλεξανδράκη.
3. “Έτσι έσβησε η ζωή μου” της Σπέντζος Φιλμς, σε σκηνοθεσία Χρήστου Σπέντζα με πρωταγωνιστές τους Αλέκης Κατέλη και Θάνο Κωτσόπουλο.
4. “Ο Άλλος” της Γκλόρις Φιλμς σε σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλάριου με πρωταγωνιστές την Ελένη Χατζηαργύρη και το Γιώργο Παππά.
5. “Ματωμένα Χριστούγεννα” της Ανζέρβος σε σκηνοθεσία Γ. Ζερβού με πρωταγωνιστές την Έλλη Λαμπέτη και το Νίκο Χατζίσκο.
6. “Ο Βαφτιστικός” της Ανζέρβος σε σκηνοθεσία Λιλίκας Χατζηνάκου (σ.σ. ήταν η Μαρία Πλυτά) με πρωταγωνιστές τους Ανθή Ζαχαράτου, Γαλανό, Αλεξανδράκη και Μίμη Φωτόπουλο.
7. “Ο Παράδεισος” της Ανζέρβος σε σκηνοθεσία Αθ. Μεριτζή με πρωταγωνιστές τον Αλέκο Αλεξανδράκη (πάλι!) και τη Λίντα Μιράντα.
8. “Ωρκίσθηκα Εκδίκηση” της Νόβακ Φιλμς σε σκηνοθεσία Μαυρικίου Νόβακ με πρωταγωνιστές τους Δάφνη Σκούρα, Αλέκο Δεληγιάννη, Θ. Μορίδη και Ν. Κάζη.
9. “Ζαΐρα” της Ζεις Φιλμς σε σκηνοθεσία Ράινερ Γκάις, Φίλιππου Φυλακτού και Κώστα Ανδρίτσου με πρωταγωνιστές την Αλέκα Κατσέλη και το Διονύσιο Μήλα.
10. “Πικρό Ψωμί” σε παραγωγή Δαδήρα και σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου με πρωταγωνιστές την Ίντα Χριστινάκη, τον Άλκη Παπά και τη Λίτσα Ζαφειρίου.
11. “Δυο Κοθώνια στο Ναυτικό” της Πέτρο Φιλμς σε σκηνοθεσία Κώστα Δρίτσα με πρωταγωνιστές τον Πέτρο Γιαννακό και το Μίμη Φωτόπουλο.
12. “Φλόγα της Ελευθερίας” της Πειραιεύς Φιλμς σε σκηνοθεσία Παν. Σπύρου με πρωταγωνιστές τον Καλλιμάνη και τη Ρένα Ευθυμίου.
13. “Άγγελοι με χειροπέδες” της Τόνις Φιλμς σε σκηνοθεσία Τόνι Παπαδαντωνάκη με πρωταγωνιστές τον Λάμπρο Κωνσταντάρα, το Μίμη Φωτόπουλο (πάλι!) και τον Κούλη Στολίγκα.
(Η τελευταία ταινία δεν περιλαμβανόταν στην αρχική λίστα και θα μπορούσε κανείς να τη θεωρήσει κάπως αδικημένη σε σχέση με τις υπόλοιπες, αν και εδώ που τα λέμε, οι περισσότερες από τις ταινίες εκείνης της σαιζόν – αν όχι όλες – έχουν ξεχαστεί στο πέρασμα του χρόνου).
Αρχικά δεν υπήρχε κάποια συγκεκριμένη φόρμα ή δελτίο αποστολής, που έπρεπε να συμπληρωθεί, ενώ, όσοι συμμετείχαν στο δημοψήφισμα, θα έπρεπε να εκφράσουν μία μόνο προτίμηση στην κάθε κατηγορία, κάτι που συχνά δεν γινόταν, καθώς πολλοί ήταν οι… αναποφάσιστοι, που ήθελαν να στηρίξουν δύο ταινίες ή δύο ηθοποιούς. Έτσι, αργότερα η εφημερίδα δημοσίευσε ειδικά ψηφοδέλτια, για να διευκολύνει το κοινό.
Οι άνθρωποι του κινηματογράφου – παραγωγοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί – έδειξαν ζωηρό ενδιαφέρον από την πρώτη στιγμή της αναγγελίας του πρωτόγνωρου διαγωνισμού, που έφερνε μια απατηλή ψευδαίσθηση Χόλιγουντ στην ανερχόμενη ελληνική κινηματογραφική βιομηχανία.
Μάλιστα, τις επόμενες μέρες η εφημερίδα δημοσίευσε συνεντεύξεις με πολλούς από τους βασικούς συντελεστές των ταινιών, δημοσιεύοντας παράλληλα και φωτογραφίες – είτε προσωπικές είτε από τις ταινίες – ως… δέλεαρ ψήφου.
Για παράδειγμα, ο σκηνοθέτης Μαυρίκιος Νόβακ είχε εκφράσει την εκτίμηση ότι “η καθιέρωσις των Ελληνικών Όσκαρ θα συντελέση ασφαλώς στην ποιοτική άνοδο του Ελληνικού κινηματογράφου“, ενώ η ηθοποιός Αλέκα Κατσέλη εξέφρασε την ευχή, ο θεσμός αυτός να έχει ως αποτέλεσμα “την δημιουργία αμίλλης μεταξύ των παραγόντων του Ελληνικού κινηματογράφου, γεγονός που θα τον οδηγήση σε καλύτερους δρόμους” (Εμπρός, 16.07.1952).
Υπήρχαν βέβαια και οι παρατηρήσεις των ειδικών, όπως του σκηνοθέτη Βασίλη Γεωργιάδη – τότε στα πρώτα του βήματα ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία “Νεκρή Πολιτεία” – που με επιστολή του παραπονέθηκε ότι “αδικείται το έργο τουλάχιστο δύο άλλων απαραιτήτων συντελεστών για τη δημιουργία ενός φιλμ, χωρίς το οποίο δεν νοείται ισορροπία του όλου κινηματογραφικού οικοδομήματος: του συγγραφέα και του διευθυντού φωτογραφίας” (δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 17.07.1952), μια παρέμβαση που συνέβαλε σε κάποιες αλλαγές, όπως θα δούμε και στη συνέχεια.
Ουσιαστικά, η πρωτοβουλία αυτή δεν φαινόταν να είναι τίποτε περισσότερο από ένα είδος ανοιχτού δημοψηφίσματος, που απλά θ’ αποτύπωνε τις προτιμήσεις του κοινού, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τεχνικοί παράγοντες, τους οποίους γνωρίζουν όσοι ασχολούνται επισταμένως με την τέχνη του κινηματογράφου, όπως συμβαίνει με την Αμερικανική Ακαδημία, που απονέμει τα αυθεντικά Όσκαρ.
Κι ενώ υπήρχαν ενστάσεις για το πώς θα μπορούσε ένας απλός κινηματογραφόφιλος να κρίνει τη σκηνοθετική επιδεξιότητα στο γύρισμα της κάθε ταινίας ή το υποκριτικό ταλέντο των πρωταγωνιστών, ο τίτλος των “ελληνικών Όσκαρ” αρχικά δικαιολογούνταν απλά από την απονομή ειδικού αγαλματιδίου στους νικητές, επιμελώς φιλοτεχνημένου από το γλύπτη Λάζαρο Λαμέρα.
Ωστόσο, περίπου ενάμιση μήνα μετά το ξεκίνημα του δημοψηφίσματος, συστάθηκε και μια “Μεγάλη Τεχνοκριτική Επιτροπή”, αποτελούμενη από τους Ελένη Βλάχου, Μίνωα Βολονάκη, Κώστα Κυριαζή, Λάζαρα Λαμέρα, Γεώργιο Μακρή, Κώστα Μουσούρη, Ίωνα Νταϊφά, Τ. Παπαχριστοφίλου, Άγγελο Προκοπίου, Ροζίτα Σώκου, Άγγελο Τερζάκη και το Νίκο Φώσκολο.
Τα τελικά αποτελέσματα για την απονομή των βραβείων θα προέκυπταν από το συνδυασμό των ψηφοφοριών του κοινού και της επιτροπής “σε μια μεγάλη προσπάθεια για το κτύπημα του “φτηνού εμπορίου” στον εγχώριο κινηματογράφο και την ώθησι της ελληνικής παραγωγής στον αληθινό της προορισμό” (Εμπρός, 31.08.1952). Εξάλλου, τα μέλη της επιτροπής θα απένειμαν βραβεία και σε ακόμη πέντε κατηγορίες, που θεσπίστηκαν στην πορεία, για την καλύτερη φωτογραφία, μουσική, σενάριο και τους καλύτερους συμπρωταγωνιστικούς ρόλους.
Για τη διευκόλυνση του έργου της επιτροπής διοργανώθηκε προβολή όλων των ταινιών στον κινηματογράφο ΕΣΠΕΡΟΣ υπό τον εύσχημο τίτλο “Κινηματογραφικό Φεστιβάλ” – το πρώτο στην Ελλάδα. Το φεστιβάλ ξεκίνησε 2 Δεκεμβρίου (9.30΄ το πρωί) και οι πρώτες ταινίες που προβλήθηκαν ήταν η “Νεκρή Πολιτεία” και τα “Ματωμένα Χριστούγεννα”, ενώ ολοκληρώθηκε στις 6 του μηνός. Πάντως, η ψηφοφορία των μελών της Τεχνοκριτικής Επιτροπής θα γινόταν πολύ αργότερα, την ημέρα της απονομής των “Όσκαρ”, ώστε να υπάρχει και περισσότερο σασπένς.
Η ανταπόκριση του κοινού φαίνεται να ήταν σημαντική. “Πεντακόσια περίπου ψηφοδέλτια, προερχόμενα από όλες τις γωνιές της Ελλάδος, καταφθάνουν καθημερινά στα γραφεία μας”, έγραφε η εφημερίδα στις 09.08.1952. “Οι υπάλληλοι καταστημάτων, οι εργάτες και οι εργάτριες εργοστασίων και ολόκληρες πολυκατοικίες αρχίσανε να ψηφίζουνε με φανατισμό”.
Στο κλίμα αυτό συνέβαλε και η τακτική ενημέρωση των αναγνωστών για τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας και τις όποιες ανατροπές.Μέχρι τις 21 Σεπτεμβρίου είχαν ψηφίσει 11.000 αναγνώστες, ενώ από την επαρχία, η μεγαλύτερη συμμετοχή υπήρχε κυρίως από την Κεφαλλονιά, το Βόλο, τη Μυτιλήνη και την Αλεξανδρούπολη. Συνολικά, ο αριθμός των ψηφοφόρων ανήλθε σε 13.850, ενώ τα τελικά αποτελέσματα των προτιμήσεων του κοινού δημοσιεύθηκαν στις 4 Δεκεμβρίου, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ για τα μέλη της επιτροπής.
Επί συνόλου 13.590 έγκυρων ψηφοδελτίων, πρώτη στην ψηφοφορία του κοινού ήλθε η “Ζαΐρα” με 4.401 ψήφους. Στη δεύτερη και την τρίτη θέση ακολουθούσαν η “Αγνή του Λιμανιού” με 3.559 ψήφους και η “Νεκρή Πολιτεία” με 2.337 ψήφους, έχοντας μεγάλη διαφορά από τις υπόλοιπες ταινίες.Από τους σκηνοθέτες, σε σύνολο 12.984 έγκυρων ψηφοδελτίων, πρώτος ήρθε ο Γιώργος Τζαβέλλας (“Αγνή του Λιμανιού”) με 3.617 ψήφους και μικρή διαφορά από τη δεύτερη Μαρία Πλυτά (3.443 ψ.). Όσον αφορά τους πρωταγωνιστές, σε σύνολο 13.537 εγκύρων, πιο αγαπημένος του κοινού αναδείχθηκε ο Νίκος Τζόγιας με 4.430 ψήφους και ακολούθησαν ο Διονύσης Μήλας με 4.248 και ο Αλέκος Αλεξανδράκης με μόλις 2.493.
Μάχη έγινε στην κατηγορία της αγαπημένης πρωταγωνίστριας, όπου την τελευταία στιγμή κέρδισε την πρώτη θέση η Δάφνη Σκούρα με 4.198 ψήφους έναντι 3.986 της Αλέκας Κατσέλη. Ακολουθούσαν με μεγάλη διαφορά η Έλλη Λαμπέτη (2.657 ψ.), η Ειρήνη Παπά (1.155 ψ.) και η Ελένη Χατζηαργύρη (832 ψ.) κλπ.
Η απονομή των βραβείων έγινε στις 8 Μαρτίου 1953 σε ειδική τελετή, που πραγματοποιήθηκε στο κινηματοθέατρο “Αττικόν” με ώρα έναρξης 10.30′ π.μ. Εν τω μεταξύ, η Τεχνοκρατική Επιτροπή αποφάσισε ν’ αλλάξει την ονομασία των βραβείων, μετονομάζοντας τα από “ελληνικά Όσκαρ” σε “Δέκατες Μούσες”! Το άστοχο αυτό όνομα δόθηκε, επειδή τα αγαλματίδια των νικητών παρίσταναν από μια Μούσα.
Η τελετή ήταν αρκετά ανορθόδοξη, καθώς ξεκίνησε με την προβολή της ελληνικής ταινίας “Μπροστά στο Θεό”, ενόσω τα μέλη της επιτροπής συνεδρίαζαν για να ψηφίσουν. Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, που συνδύαζε τη γνώμη της επιτροπής και του κοινού, έγινε από τον Ίωνα Νταϊφά δύο ώρες αργότερα.
Πρώτα απονεμήθηκε το βραβείο του καλύτερου άνδρα συμπρωταγωνιστή (β’ ανδρικός ρόλος), για το οποίο ψήφισαν μόνο τα μέλη της Τεχνοκριτικής Επιτροπής. Νικητής σ’ αυτήν την κατηγορία αναδείχθηκε ο Γιάννης Αργύρης για την ερμηνεία του στη “Νεκρή Πολιτεία”. Το βραβείο της καλύτερης συμπρωταγωνίστριας (β’ γυναικείος ρόλος) απονεμήθηκε ομόφωνα στη Νίτσα Ζαφειρίου, που συμμετείχε στην ίδια ταινία, όπως και στο “Πικρό Ψωμί”.
Η “Νεκρή Πολιτεία” θα λέγαμε ότι σάρωσε στα πρώτα – και τελευταία – εκείνα βραβεία, κερδίζοντας και εκείνο καλύτερης φωτογραφίας, το οποίο παρέλαβε συγκινημένος ο οπερατέρ Αριστείδης Καρύδης-Φουξ. Το “Όσκαρ” καλύτερου σεναρίου δόθηκε στην ταινία “Ματωμένα Χριστούγεννα”, ενώ για τη μουσική της υπόκρουση, που έφερε τη σφραγίδα του Μάνου Χατζηδάκι, βραβεύθηκε η “Αγνή του Λιμανιού”.
Στη συνέχεια ήρθε η ώρα των βραβείων για τις τέσσερις βασικές κατηγορίες, όπου βαρύνουσα ήταν και η συμμετοχή του κοινού. Ως καλύτερος Έλληνας πρωταγωνιστής βραβεύθηκε ο Νίκος Τζόγιας για την ερμηνεία του στη “Νεκρή Πολιτεία”. Ο ηθοποιός δήλωσε “ευτυχισμένος και κατασυγκινήμενος, διότι μου έγινε η τιμή να είμαι ο πρώτος Έλλην ηθοποιός που παίρνει το αγαλματίδιο αυτό στα χέρια του”.
Μπορεί στην παραπάνω κατηγορία η γνώμη κοινού και επιτροπής να ταυτίστηκαν, δεν συνέβη όμως το ίδιο με το βραβείο για την καλύτερη πρωταγωνίστρια. Όπως είδαμε και προηγουμένως, το κοινό διχάστηκε μεταξύ Δάφνης Σκούρα και Αλέκας Κατσέλη, δίνοντας όμως τις 6 ψήφους, που δικαιούνταν αναλογικά, στην πρώτη. Ωστόσο, η επιτροπή είχε άλλη άποψη και τελικά το βραβείο απονεμήθηκε στην “Ζαΐρα” Αλέκα Κατσέλη, η οποία αιφνιδιάστηκε, όπως ήταν φυσικό.
Κατά τ’ άλλα, στις δύο εναπομείνασες κατηγορίες επιβεβαιώθηκαν τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας του κοινού κι έτσι το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας απονεμήθηκε στον Γιώργο Τζαβέλλα (“Αγνή του Λιμανιού”), ενώ το βραβείο καλύτερης ταινίας απέσπασε η “Ζαΐρα” με ψήφους 8 επί συνόλου 15. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι 6 από τις 8 ψήφους ήταν του κοινού, συμπεραίνει κανείς ότι η επιτροπή είχε προκρίνει μια άλλη ταινία, χωρίς όμως να υπάρχει εκείνη η δυναμική που ν’ ανέτρεπε το αποτέλεσμα.
Φωτογραφίες από την απονομή των βραβείων, όπως δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα “Εμπρός”, που είχε αναλάβει και τη σχετική πρωτοβουλία, στις 10.03.1953:
Συνολικά, 4 Όσκαρ απέσπασε η “Νεκρή Πολιτεία”, από 2 η “Αγνή του Λιμανιού” και η “Ζαΐρα” και 1 τα “Ματωμένα Χριστούγεννα”. Οι ταινίες αυτές δεν κατάφεραν να μείνουν διαχρονικές, εκτός κι αν κάποια στιγμή στο μέλλον ανακαλύψει κανείς την αξία τους, όπως επίσης δεν έμειναν διαχρονικά και τα “ελληνικά Όσκαρ” ή “Δέκατες Μούσες”, όπως είχαν ονομαστεί επίσημα την τελευταία στιγμή. Εξάλλου, μεγάλη αστοχία ήταν το σνομπάρισμα της Ειρήνης Παπά, που ήταν η πρωταγωνίστρια της “Νεκρής Πολιτείας”. Η ταινία θα προβαλόταν στο Φεστιβάλ των Κανών σημειώνοντας μεγάλη επιτυχία και θα άνοιγε το δρόμο της διεθνούς καριέρας στην Ελληνίδα ηθοποιό.
Αν και αμέσως μετά τα πρώτα εκείνα βραβεία είχε ανακοινωθεί ότι θα ξεκινούσε ο σχεδιασμός των επόμενων με μεγαλύτερη οργάνωση, για κάποιο λόγο δεν υπήρξε συνέχεια. Το επόμενο ελληνικό κινηματογραφικό φεστιβάλ και απονομή βραβείων θα γινόταν επτά χρόνια αργότερα στη Θεσσαλονίκη, ένα φεστιβάλ που παραμένει θεσμός μέχρι σήμερα – κι ας περνάει κι αυτό την κρίση του.
πηγή
